Het knarst en kraakt in het onderwijs: scholen overwegen een vierdaagse lesweek, vakbonden lopen te hoop tegen onbevoegden voor de klas. Het lerarentekort dreigt uit de hand te lopen.
De verwachtingen waren dan ook hooggespannen. De twee nieuwe ministers op OCW Dijkgraaf en Wiersma kondigden een integrale aanpak van het lerarentekort aan die met onorthodoxe maatregelen daadwerkelijk tot een doorbraak zouden moeten leiden.
Zo’n onorthodoxe aanpak is ook broodnodig: de tekorten in het onderwijs lopen de laatste jaren alleen maar op en leiden tot ernstige problemen op het gebied van kwaliteit en uitvoering van het onderwijs. De prognoses laten een verwacht tekort zien van bijna 10.000 banen in het primair onderwijs en meer dan 2000 in het voortgezet onderwijs. Het stelt scholen voor bijna onmogelijke opgaven en – nog belangrijker – dit zal consequenties hebben voor de leerprestaties van kinderen. Het water staat aan de lippen, laat onder andere het Amsterdamse onderwijsveld zien.
Dit kunnen we toch met elkaar niet laten gebeuren. Onorthodoxe en creatieve maatregelen dus.
Maar wie het beleid volgt dat door de ongeduldige minister Wiersma wordt uitgerold, ziet dat de oplossing niet gezocht wordt in concrete maatregelen die leerlingen, scholen, leraren, toekomstige leraren en opleidingen ondersteunen bij hun inzet, maar dat het heil vooral wordt gezocht in een centrale sturing en in het herordenen en optuigen van de landelijke structuur. Hoog over het concrete vraagstuk heen en blijkbaar vanuit de overtuiging dat de scholen en de opleidingen niet in staat zijn de problemen zelf te lijf te gaan, wordt energie en geld gestoken in het optuigen van een centraal geleide planorganisatie. Weinig concreet dus en zeker niet onorthodox!
Kortom, de komende tijd kunnen we doorbraken op het gebied van de tekortproblematiek wel vergeten, want het onderwijsveld is de komende tijd bezig met de inrichting van Onderwijsregio’s en de voorlopers daarvoor met alle onderlinge discussie van dien, terwijl het departement de handen vol heeft aan het optuigen van een ongetwijfeld geldverslindende Realisatie Eenheid met maar liefst 60 fte. Pas dan gaan die clubs zich buigen over plannen om iets aan de tekorten te gaan doen.
Helaas opnieuw niets orthodox dus; het is weer de zoveelste poging om via samenwerkingsstructuren tot oplossingen te komen. Sterker nog het heil wordt verwacht van top down sturing en gaat voorbij aan wat in het veld reeds tot stand is gebracht.
Wij zijn er van overtuigd dat een werkelijk effectieve aanpak niet van boven af moet worden vorm gegeven, maar zou moeten aansluiten bij de innovatieve kracht van scholen en leraren die op lokaal niveau bezig zijn met daadwerkelijke doorbraken. We doelen bijvoorbeeld op die praktijkschool die door een open en aantrekkelijke manier van werken mensen aantrekt die naast de leraar een bijdrage weten te leveren aan het onderwijsproces en daarmee zelfs in de grootstedelijke context geen tekort heeft. Of de school voor voortgezet onderwijs die meer dan ander scholen een open lijn heeft naar zij- instromers en hen via de aantrekkingskracht van de werkomgeving weet te interesseren voor de overstap naar het onderwijs.
Om het lerarentekort op langere termijn op te lossen is naar onze mening een vernieuwing van het onderwijs zelf nodig met onder andere meer aandacht voor een teambenadering en de inzet van hybride docenten die ook buiten het onderwijs werkzaam zijn.. Ondersteun dat type initiatieven. Dat is veel effectiever dan een hoogdravende structuuraanpak.
Verwacht op de korte termijn niet te veel van verbetering van de instroom naar de lerarenopleidingen en van de gedachte dat leraren meer uren gaan werken. Er is nog een wereld te winnen omdat er velen zijn die- als dat haalbaar is – de overstap van andere sectoren naar het onderwijs willen maken. Maar ook daar is dan wel een onorthodoxe doorbraak nodig. Slecht daarvoor onnodige drempels, maak de opleiding werkelijk flexibel en geef hen goede begeleiding. Onze ervaringen leren dat dit in de praktijk al goed mogelijk is en tot concrete resultaten leidt.
Ad van Andel
Nico de Jong
Cor de Raadt
Oud bestuurders van scholen en lerarenopleidingen
Ambassadeurs voor de Alliantie Werkend Onderwijs